Edukacja włączająca, zakładająca równy dostęp do nauki dla wszystkich uczniów, niezależnie od ich indywidualnych potrzeb, jest fundamentem nowoczesnego systemu oświaty. W Polsce jednak, pomimo postępujących zmian, uczniowie z niepełnosprawnościami nadal napotykają na liczne bariery w dostępie do pełnowartościowej edukacji. Raporty Rzecznika Praw Obywatelskich (RPO) oraz Najwyższej Izby Kontroli (NIK) wskazują na poważne braki w systemie, które wymagają pilnych działań.

Bariery w edukacji uczniów z niepełnosprawnościami

Brak dostosowania infrastruktury szkolnej

Jednym z głównych problemów jest niedostosowanie infrastruktury szkolnej do potrzeb uczniów z niepełnosprawnościami. Wiele szkół, zwłaszcza tych starszych, nie posiada odpowiednich udogodnień, takich jak podjazdy dla wózków inwalidzkich czy windy, co utrudnia lub wręcz uniemożliwia uczniom z niepełnosprawnościami fizycznymi uczestnictwo w zajęciach. Według danych, aż jedna trzecia placówek oświatowych w Polsce jest niedostosowana do potrzeb tych uczniów.

Niedobór wykwalifikowanej kadry

Kolejnym istotnym problemem jest brak odpowiednio wykwalifikowanej kadry nauczycielskiej. W wielu szkołach brakuje nauczycieli specjalistów, którzy potrafią pracować z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Kontrola NIK wykazała, że w 18 z 40 skontrolowanych szkół publicznych z oddziałami integracyjnymi oraz w 4 szkołach specjalnych nie prowadzono lub ograniczano zajęcia zalecone uczniom z niepełnosprawnościami przez publiczne poradnie psychologiczno-pedagogiczne.

Ograniczony dostęp do nauczania indywidualnego

Zmiany wprowadzone przez Ministerstwo Edukacji Narodowej (MEN) w 2017 roku ograniczyły możliwość nauczania indywidualnego w szkole dla uczniów z niepełnosprawnościami. Obecnie nauczanie indywidualne odbywa się głównie w domu, co prowadzi do izolacji uczniów i ogranicza ich kontakt z rówieśnikami. Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę, że taka sytuacja może negatywnie wpływać na rozwój społeczny i emocjonalny dzieci.

Brak wsparcia dla uczniów z niepełnosprawnością słuchu

Uczniowie z niepełnosprawnością słuchu napotykają na dodatkowe trudności w systemie edukacji. NIK wskazuje, że nauka w języku polskim, którego nie znają i nie rozumieją, od pierwszego dnia w szkole, jest dla nich ogromnym wyzwaniem. Brakuje również nauczycieli posługujących się Polskim Językiem Migowym (PJM), a zajęcia z PJM są często traktowane jako dodatkowe, a nie podstawowe.

Rekomendacje i działania naprawcze

Wprowadzenie edukacji dwujęzycznej dla uczniów niesłyszących

RPO apeluje o wprowadzenie edukacji dwujęzycznej dla uczniów z niepełnosprawnością słuchu, gdzie PJM byłby równorzędnym językiem nauczania obok języka polskiego. Taka zmiana pozwoliłaby na lepsze zrozumienie materiału przez uczniów i zwiększyłaby ich szanse na sukces edukacyjny.

Zwiększenie liczby specjalistów w szkołach

Konieczne jest zatrudnienie większej liczby nauczycieli specjalistów, takich jak pedagodzy specjalni, logopedzi czy psycholodzy, którzy będą wspierać uczniów z niepełnosprawnościami w codziennej nauce. Szkoły powinny również zapewnić regularne szkolenia dla kadry nauczycielskiej w zakresie pracy z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych.​

Dostosowanie infrastruktury szkolnej

Modernizacja infrastruktury szkolnej, w tym budowa podjazdów, wind oraz dostosowanie toalet, jest niezbędna, aby uczniowie z niepełnosprawnościami mogli swobodnie uczestniczyć w zajęciach szkolnych. Nowe budynki szkolne powinny być projektowane z uwzględnieniem potrzeb wszystkich uczniów.

Zmiana podejścia do nauczania indywidualnego

MEN powinno rozważyć przywrócenie możliwości nauczania indywidualnego w szkole dla uczniów z niepełnosprawnościami, aby zapewnić im kontakt z rówieśnikami i pełniejsze uczestnictwo w życiu szkolnym. Indywidualne podejście do ucznia nie powinno oznaczać jego izolacji.

Edukacja włączająca w Polsce wymaga pilnych i kompleksowych działań. Zapewnienie równych szans edukacyjnych dla uczniów z niepełnosprawnościami to nie tylko kwestia prawa, ale przede wszystkim sprawiedliwości społecznej. Wspólne wysiłki instytucji państwowych, szkół, nauczycieli i społeczeństwa są niezbędne, aby stworzyć system edukacji, który będzie naprawdę otwarty i dostępny dla każdego ucznia — niezależnie od jego możliwości czy ograniczeń. Tylko w taki sposób możemy mówić o edukacji, która nie wyklucza, lecz wspiera rozwój każdego młodego człowieka.